Neujednačen stepen transparentnosti između komercijalnih i neprofitnih medija

Crnogorska medijska udruženja pozivaju vlasti da unaprijede nacionalni zakonkako bi osigurali transparentnost medijskog vlasništva i finansiranja

Crnogorska medijska udruženja pozvala su vlasti da unaprijede nacionalni zakon kako bi osigurali transparentnost medijskog vlasništva i finansiranja. Prema zvaničnim podacima u Crnoj Gori postoji neujednačen stepen transparentnosti između komercijalnih i neprofitnih medija, budući da veliki dio neprofitnih medija ne objavljuje podatke o upravi ili finansiranju.

Ovo potvrđuje i istraživanje MOM-a sprovedeno u Crnoj Gori u periodu od aprila do novembra 2023, koje je pokazalo da su mediji kojim upravljaju neprofitne organizacije manje transparentni od preduzeća koja posluju za profit.

Čelnik NVO „Medija centar“, sa sjedištem u Podgorici, Goran Đurović, upozorio je da nacionalni zakon treba da bude stroži u smislu osiguravanja medijske transparentnosti.

„Ima dosta prostora za manipulaciju, i ovo pitanje treba što je prije moguće dodatno regulisati kako cijeli medijski sektori neprofitnih organizacija ne bi bili dodatno kompromitovani. Oni koji imaju interes za promovisanje sadržaja koji je u uglavnom propaganda preko neprofitnih medija imaju veliki prostor koji niko ne nadzire“, kazao je Đurović.

Prema nacionalnom zakonu, komercijalni medji moraju biti registrovani u Ministarstvu kulture i medija, budući da njihovi osnivači moraju pružiti podatke o imenu medija, osnivaču i imena glavnih i odgovornih urednika, e-mail adresu i poreski identifikacioni broj. Međutim, registar Ministarstva, koji takođe sadrži podatke o vlasničkoj strukturi, nije javan. Podaci o vlasništvu samo su djelimično dostupni preko Centralnog registra privrednih subjekata Poreske uprave.

Sa druge strane, neprofitni mediji su prema Zakonu o medijima dužni da registruju samo osnivače, budući da nemaju vlasnike i ne mogu objaviti vlasničku strukturu.

Zvanični podaci pokazuju da veliki dio neprofitnih medija registruje osnivače, ali ne i glavne i odgovorne urednike i novinare. Neprofitni mediji su mediji kojima upravljaju neprofitne organizacije, poznatije kao NVO, nevladine organizacije. Zakon u Crnoj Gri dozvoljava neprofitnim subjektima da upravljaju medijima.

U MOM Crna Gora 4 radio stanice (Radio Homer, Radio Srpska, Radio Fatih i Radio Svetigora), 1 televizijska stanica (Srpska TV) i 1 onlajn medij (Portal In4S) vode nevladine organizacije sa malo transparentnosti u svom finansijskom, upravljačkom i uređivačkom poslovanju.

Sudska ekspertiza Evropskog savjeta o slobodi izražavanja i medija u Jugoistočnoj Evropi (JUFREKS) u svom izvještaju iz 2017. godine upozorila je da je i dalje teško postići transparentnost vlasništva nad medijima.

„Mediji su često u vlasništvu i pod kontrolom na netransparentan način, bilo zbog nedostatka obaveza o transparentnosti koje propisuje nacionani zakon ili preko netransparentnih pravnih konstrukcija indirektnog ili prikrivenog vlasništva, koje se često povezuju da političkim sklonostima ili ekonomskim ili vjerskim interesima, ili sa stranim političkim propagandnim interesima pravog vlasnika medija“, navodi se u izvještaju.

„Svi neophodni koraci, uključujući zakonodavne i praktične, treba da budu preduzeti u cilju osiguravanja transparentnosti medijskog vlasništva“, dodaje se.

Međutim, u praksi pojedini mediji ne objavljuju ključne nformacije poput adrese ili imena glavnog i odgovornog urednika. Informativni portal „IN4S“, koji je osnovala istoimena NVO, navodi slavnog kubanskog boksera Feliksa Savona kao glavnog i odgovornog urednika, a Havanu kao zvaničnu kontakt adresu. „IN4S“ nije registrovan u zvaničnom Registru medija Crne Gore, usljed čega su javno dostupne informacije o ovom mediju i NVO minimalne i beskorisne.

U januaru 2020, policija je privela jednog od osnivača „IN4S-a“ i de fakto glavnog urednika, Gojka Raičevića, zbog izazivanja panike i remećenja javnog reda, nakon objavljivanja lažne vijesti o eksploziji. Državno tužilaštvo odbacilo je optužbe u decembru 2020. Ostaje nejasno kako je policija zvanično povezala Raičevića sa izvještavanjem „IN4S-a“, uprkos javno objavljenim mada lažnim informacijama o kubanskoj adresi i Savonu kao glavnom uredniku.

Raičević je 16. avgusta, 2023. godine potvrdio da je on glavni i odgovorni urednik „IN4S-a“, ističići da je „Feliks Savon njegov satirični pseudonim“.

„Istina je da se „IN4S“ ne povinuje generalno prihvaćenim novinarskim standardima, zbog toga smo privlačniji za napade, većinom neosnovane“, kazao je Raičević za dnevni list „Vijesti“.

Sindikat crnogorskih medija pozvao je medije da budu transparentni povodom vasništva, da objavljuju impresum i prijavljuju donacije.

„U pojedinim slučajevima, mediji su pod uticajem raznih interesnih grupa, a publika ne zna ko stoji iza njih. Budući da registracija medija nije obavezna prema Zakonu o medijima, postoji ogroman prostor za manevrisanje političkih i ekonomskih izvora uticaja“, navodi se u saopštenju Sindikata medija.

Zvanični podaci pokazali su da se zahtjev transparentnosti vlasništva ne poštuje u pojedinim slučajevima kada su medije osnovale vjerske zajednice. Neprofitna vjerska radio stanica „Fatih“ koju je 2018. godine osnovala Islamska zajednica Crne Gore, ne prijavljuje zvanične podatke o vlasništvu ili prihodima. Oni nijesu upisani u Centralni registar privrednih subjekata ili Poreskoj upravi i nema dostupnih podataka o broju zaposlenih.

Neprofitni vjerski radio „Svetigora“ osnovala je Mitropolija crnogorsko primorska Srpske pravoslavne crkve 1998. godine, dok je protojerej Nikola Pejović naveden kao glavni i odgovorni urednik.

„Nema regulative koja uređuje finansijske djelatnosti neprofitnih organizacja poput vjerskih organizacija. Vjerske organizacije su osnivači medija koje finansiraju iz izvora o čemu nema javno dostupnih informacija“, kazao je Đurović

Slaba kontrola donacija iz javnih fondova

Međutim NVO, kao izdavači neprofitnih medija, mogu imati koristi od donacija, naročito iz javnih fondova. Za razliku od komercijalnih medija, NVO mogu primati donacije i nijesu podložne kontroli državne pomoći.

Prema Zakonu o medijima, Ministarstvo vodi evidenciju o finansijskim resursima dodijeljenim medijima iz javnih fondova.Crnogorska Poreska uprava je 2014. godine prvi put objavila finasijske podatke o medijskim kompanijama, koji su pokazali da na tako pretrpanom tržištu svega nekoliko medija može održivo da posluje.

Izvještaj Sindikata medija Crne Gore iz 2021. godine otkriva da su crnogorski mediji u 2020. godini imali 18,7 miliona eura ukupnih prihoda i 16,4 miliona eura rashoda. Više od 20 miliona eura prihoda isplaćeno je iz javnih izvora, kao što su državni i opštinski budžeti, dok je skoro 22 miliona eura bilo od marketinga, projekata i grantova.

Prema izvještaju, samo 37 odsto medija prijavilo je sredstva dobijena iz javnog sektora. Zakon obavezuje medije da u roku od 30 dana prijave donacije ili oglase Ministarstvu, a javni sektor takođe mora da objavi donacije ili oglase u medijima.

Mada Zakon predviđa kazne za one koji ne objavljuju te izvještaje, Ministarstvo nije izvještavalo o postupcima protiv onih koji su prekršili zakon.

„Kada medije osnuju NVO ili kompanije, finansijski izvještaji koje predaju poreskim vlastima odnose se na djelatnosti cijele NVO, bez posebnog dijela o medijima, stoga njihovi poslovni rezultati ne mogu biti praćeni na taj način“, saopšteno je iz Sindikata medija.

„Takođe, i mediji i državne institucije ne poštuju zakonske obaveze da prijave oglašavanje ili donacije medijima, što ostavlja prostor za zloupotrebe i kontrolu medija“, dodao je Sindikat medija Crne Gore.

Prema podacima Ministarstva kulture i medija, osnivači medija i poslovne kompanije koje se ne bave samo medijskom djelatnošću, registrovane u Centralnom registru privrednih subjekata (CRPS), ostvaraju 22,2 miliona eura u prihodima. Mada je broj registrovanih onlajn publikacija 104, procjenjuje se da je pravi broj onih koji djeluju na tržištu značajno veći. Međutim, usljed neimplementacije zakonskih rješenja, osnivači medija ne prjavljuju svoj rad i aktivnosti.

U medijskoj strategiji usvojenoj 19. oktobra, Vlada Crne Gore je navela da je transparentnost medijskog vlasništva neophodna kako bi se građanima omogućilo da formiraju mišljenje o vrijednosti informacije, ideja i zapažanja koje plasira taj medij.

„U cilju unapređenje transparentnosti medijskog vlasništva, neophodno je razmotriti da se omogući Agenciji za elektronske medije da osigura transparentnost medijskog vlasništva do krajnjeg korisnika. Amandmanima Zakona o elektronskim medijima trebalo bi omogućiti Agenciji za elektronske medije da osigura da medijska koncentracija ne vodi u stvaranje medijskih grupa čija bi dominacija mogla nauditi pluralizmu i raznovrsnosti“, navodi se u strategiji Vlade.

Važno je napomenuti da se mandat Agencije za elektronske medije i Zakona o elektronskim medijima ne odnosi na štampane i onlajn medije koji su djelimično regulisani Zakonom o medijima i njegovim izvršnim organom, Ministarstvom kulture i medija. Jasno je da su mediji, bez obzira da li njima upravljaju komercijalne kompanije, neprofitne nevladine organizacije ili javne institucije, odgovorni pred javnošću u pogledu uređivačke kontrole i izvora finansiranja.